"Το Ιερό της Αρτέμιδος
Ημέρας
στους Λουσούς και ο Μελάμπους"
Άρθρο του Πρόξενου της Γερμανία στη Πάτρα
Γεώργιου Αμπατζή
Μια πρόταση για την τουριστική προβολή και αξιοποίηση
Θέλω καταρχήν να ευχαριστήσω την Εταιρία Τουριστικής Ανάπτυξης Αχαΐας
και ιδιαίτερα τον κ. Κυριακόπουλο και την κα. Δελέρμα για τη δυνατότητα
που μου δίνεται σήμερα να αναφερθώ σε ένα θέμα που τον τελευταίο καιρό
κέντρισε το ενδιαφέρον μου και με συγκίνησε.
Αυτά μου με δυο λόγια θα σας πω μοιάζουν σαν παραμύθι. Ένα παραμύθι
ζωντανό και επίκαιρο, που αγγίζει τη βαθύτερη ανθρώπινη ουσία, τη ρίζα
της ίδιας της ζωής.
Όλοι γνωρίζουμε ότι εδώ, στον ελλαδικό χώρο, έζησαν και έδρασαν άνθρωποι
που μας χάρισαν φιλοσοφικές ιδέες, λογοτεχνικά αριστουργήματα και
καλλιτεχνικά μνημεία πανανθρώπινης και διαχρονικής αισθητικής αξίας. Δεν
γνωρίζουμε όμως πολλοί από μας ότι στη γειτονιά μας υπάρχουν ίχνη ενός
πολιτισμού που οι απαρχές του φτάνουν μέχρι την πρώτη αυγή της
ανθρωπότητας. Ζωντανή απόδειξη αυτού του πολιτισμού αποτελεί το Ιερό της
Αρτέμιδος Ημέρας, που βρίσκεται κοντά στο χωριό Λουσικό (Χαμάκου) λίγο
έξω από τα Καλάβρυτα και τις φήμες και δοξασίες που συνδέονται με αυτό.
Εδώ στο οροπέδιο των Σουδενών και στους πρόποδες του Χελμού, βρίσκεται
σε υψόμετρο 1.200 μ. το Ιερό και η Αρχαία πόλη των Λουσών. Καθώς
ανηφορίζει κάποιος το μαγευτικό μονοπάτι που οδηγεί προς το Ιερό και που
βρίσκεται δίπλα στο δρόμο προς το Λουσικό αντικρίζει με ευχάριστη
έκπληξη προς τα αριστερά του τα ερείπια μιας Αρχαίας πόλης. Πρόκειται
για την πόλη των αρχαίων Λουσών. Συνεχίζοντας την πορεία του βλέπει να
απλώνεται μπροστά του ο Ναός της Αρτέμιδος, που ήρθε στο φως κατά τις
ανασκαφές οι οποίες έγιναν τα έτη 1898 και 1899 από τους Αυστριακούς
αρχαιολόγους Α. Βίλχελμ και Β. Ράιχελ, που ανήκαν στο Αυστριακό
Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών. Η φήμη του Ιερού αυτού, στο οποίο
δραστηριοποιήθηκε ο Μελάμπους ως θεραπευτής, ήταν τόσο μεγάλη στον τότε
ελλαδικό χώρο, ώστε να θεωρείται ότι η αρχαία πόλη των Λουσών κτίστηκε
εκεί εξαιτίας του Ιερού.
Εδώ σ' αυτό τον τόπο έδρασε και άσκησε την ιατρική επιστήμη ένας από
τους μεγαλύτερους γιατρούς και μάντεις των αρχαίων χρόνων, ο Μελάμπους.
Σύμφωνα με τους σύγχρονους ερευνητές, οι οποίοι στηρίζονται στις αρχαίες
πηγές, που ξεκινούν από τον Ησίοδο, τον Απολλόδωρο τον Αθηναίο, τον
Διώδορο, τον Στράβωνα, αλλά και τον ίδιο τον Όμηρο, τον Βακχυλίδη και
τις καταχωρήσεις που υπάρχουν στην Παλατινή Ανθολογία, ο Μελάμπους
θεωρείται ως ο πρώτος γιατρός της ανθρωπότητας, αρχαιότερος από τον
Ασκληπιό. Αυτός θεμελίωσε την ιατρική επιστήμη στον ελλαδικό χώρο και
κατά συνέπεια σε ολόκληρο το ανθρώπινο γένος. Ο προικισμένος αυτός
άνθρωπος, κατά την άσκηση της επιστήμης του, εξισορρόπησε με απόλυτη
επιτυχία, τα δύο ακόλουθα στοιχεία: α) την Θεουργική Ιατρική και β) την
Επιστημονική Ιατρική, κλίνοντας έντονα προς την δεύτερη. Διέθετε
πλούσιες διαγνωστικές και θεραπευτικές γνώσεις και δυνατότητες που
συνδέονται με εκείνες των Κενταύρων. Η διαγνωστική του μέθοδος αποτελεί
την πρώτη βάση και την απαρχή της ψυχολογίας του βάθους στο σύνολό της,
δηλαδή τόσο την ψυχαναλυτική όσο και την ατομική και την αναλυτική. Η
θεραπευτική του εξάλλου παραπέμπει σε ομοιοπαθητικές θεραπείες με την
εξώθηση της νόσου στα όρια της, συνδυαζόμενη με αλλοπαθητικά ιάματα.
Θεωρείται ο ιδρυτής του πρώτου ιατρικού οργανισμού (γένους), ως
ανεξάρτητης κοινωνικής κατηγορίας, η οποία απέδωσε και τους περιοδευτές
γιατρούς.
Ο μύθος του Μελάμποδα, εκτός από την ιατρική και ψυχιατρική διάστασή του
στην αυγή ήδη του ανθρώπινου πολιτισμού, παρουσιάζει και έντονο
αρχαιολογικό, εθνολογικό και μυθολογικό ενδιαφέρον. Το ενδιαφέρον αυτό
συνδέεται με τις πρώτες γνωστές πληροφορίες και τις ελάχιστα έως σήμερα
ανιχνευμένες περιοχές του Μεσογειακού Πολιτισμού και των ιδιαίτερων
μορφών εμφάνισής του στη Β. Πελοπόννησο. Εδώ, και ιδιαίτερα στην
Αιγιάλεια ή Τελχιμία ή Σικυωνία, συσπειρώθηκαν μεγάλα και ισχυρά αιολικά
φύλα προερχόμενα από την Αίγυπτο και την Κρήτη, τα οποία και εξαπλώθηκαν
σε όλο τον κυρίως ελλαδικό χώρο και δημιούργησαν υψηλό πολιτισμό, όπως
π.χ τον Δαναϊκό που είναι προάγγελος του Αχαϊκού και του Δωρικού
πολιτισμού.
Με τον μάντη και ιατρό Μελάμποδα και για το πώς αυτός απέκτησε τις
εξαιρετικές του ικανότητες συνδέεται ένας μύθος γλαφυρός, αλλά και
αποκαλυπτικός στο βασικό πυρήνα του. Όπως αναφέρει ο μελετητής Ιωάννης
Κακριδής στην
"Ελληνική Μυθολογία" όταν ο Μελάμπους ζούσε στην Πύλο
αποτραβηγμένος στα κτήματά του οι υπηρέτες του ανακάλυψαν μία φωλιά
φιδιών σε μια γέρικη βελανιδιά που ίσκιωνε την αυλή του. Αμέσως λοιπόν
έτρεξαν και σκότωσαν τα φίδια. Ο Μελάμπους όμως για να τα τιμήσει μάζεψε
ξύλα, έβαλε τα σκοτωμένα φίδια σε φωτιά που άναψε και τα έκαψε. Ακόμα
γλίτωσε και τα μικρά των φιδιών και τα περιποιήθηκε ώσπου αυτά να
μεγαλώσουν. Και εκείνα, για να ανταποδώσουν το καλό στον ευεργέτη τους,
σύρθηκαν ως τους ώμους του την ώρα που κοιμόταν και με τις γλώσσες τους
"καθάρισαν" την ακοή του. Ο Μελάμπους ξύπνησε τρομαγμένος, αλλά με
έκπληξη ανακάλυψε ότι μπορούσε να καταλαβαίνει τις φωνές των πουλιών και
των ζώων. Και από τότε, αντλώντας πληροφορίες από αυτή την ανεξάντλητη
πηγή, προέλεγε στους ανθρώπους τα μέλλοντα. Αργότερα ολοκλήρωσε τα
υπερφυσικά του χαρίσματα όταν συνάντησε τον ίδιο τον Απόλλωνα κοντά στον
Αλφειό και έτσι έγινε
"μάντης άριστος".
Ο μύθος φαίνεται απλός, όμως κρύβει μια μεγάλη αλήθεια. Σχεδόν αυτούσιος
εμφανίζεται και πάλι στην περίπτωση της Κασσάνδρας και του Έλενου καθώς
και σε πολλές αρχαίες διηγήσεις και νεότερα παραμύθια σε διάφορε
παραλλαγές. Αλλά και στους μύθους των άλλων μεγάλων μάντεων του Ίαμου,
του Μώψου, του Πολύεδου, του Τειρεσία τα φίδια παίζουν ένα σημαντικό
ρόλο. Στην περίπτωση όμως του Μελάμποδα διακρίνει κανείς τα ίχνη δύο
τουλάχιστον διαφορετικών παραδόσεων σχετικά με τον τρόπο που αυτός
απέκτησε την μαντική του ικανότητα. Αυτό οφείλεται κυρίως στην διαμάχη
που ακολούθησε αργότερα ανάμεσα στην Διονυσιακή και την Απολλώνια
θρησκεία με αντικείμενο τον προσεταιρισμό του περίφημου μάντη. Ο μύθος
του Μελάμποδα πρέπει να σχηματίστηκε αρχικά έξω από την επίδραση της
Απολλώνιας θρησκείας, της οποίας το Ιερατείο έκανε προσπάθεια αργότερα
να προσδέσει και τον Μελάμποδα στο άρμα του Θεού της που αποτελούσε το
κατεστημένο της μαντικής. Όμως φαίνεται πιθανότερο πως ο Μελάμπους ήταν
απόστολος της λατρείας του Διονύσου. Η συγγένεια του Διονύσου με τις
χθόνιες θεότητες εξηγεί ικανοποιητικά την προέλευση της μαντικής
ικανότητας του Μελάμποδα. Το δώρο της πρόγνωσης το παίρνει από την γη,
από όπου πηγάζει κάθε γνώση και κάθε αλήθεια, αφού σ' αυτή οφείλουν την
ύπαρξή τους όλα τα όντα. Και τα φίδια που
"καθαρίζουν" την ακοή του
Μελάμποδα είναι κατεξοχήν χθόνια στοιχεία.
Η πιο γνωστή ιστορία που συνδέεται με τον Μελάμποδα είναι η θεραπεία των
θυγατέρων του βασιλιά του Άργους Προίτου, που είχαν καταληφθεί από μανία.
Ως προς την προέλευση της μανίας αυτών των κοριτσιών οι αρχαίοι
συγγραφείς υποστήριξαν δύο απόψεις, που καταδεικνύουν, τη σύγκρουση
ανάμεσα στη θρησκεία του Διόνυσου και εκείνη του Απόλλωνα. Ο Ησίοδος
υποστηρίζει ότι αιτία της ασθένειάς τους ήταν η περιφρόνηση εκ μέρους
τους των Διονυσιακών τελετών. Ο Ακουσίλαος πάλι αναφέρει ως αιτία το ότι
αυτές συμπεριφέρθηκαν με αναίδεια στους Ολύμπιους θεούς και συγκεκριμένα
στην Ήρα. Η ουσία είναι ότι οι Προιτίδες τιμωρήθηκαν από τους θεούς,
αφού χτυπήθηκαν από θεϊκή μανία, που τις έκανε να παρατήσουν το σπίτι
τους και την Τίρυνθα και να τρέχουν με άγριες κραυγές στα βουνά και στα
λαγκάδια. Δεκατρείς ολόκληρους μήνες έτρεχαν τα κορίτσια μέσα στα δάση
και έφτασαν ως την Αρκαδία, που περιλάμβανε τότε και τμήμα της σημερινής
Αχαΐας. Τα συμπτώματα της ασθένειάς τους ήταν, εκτός από την ένθεη μανία,
η βαριά δερματοπάθεια, που σήμερα θα μπορούσαμε να το αποκαλούμε
αλλεργικό έκζεμα ή μεγάλες λειχήνες, απώλεια των μαλλιών τους και
αφόρητο κνησμό (φαγούρα). Ο πατέρας τους ο Προίτος κάλεσε τον Μελάμποδα
να τις θεραπεύσει και αυτός ανταποκρίθηκε. Το σημαντικό στοιχείο στην
θεραπευτική διαδικασία που ακολούθησε ο Μελάμπους ήταν η διάγνωση.
Συγκεκριμένα ο Μελάμπους διέγνωσε εύστοχα ότι η αιτία της ασθένειάς τους
ήταν ψυχογενής και ότι για την θεραπεία τους ήταν αναγκαία όχι η
αντιμετώπιση των συμπτωμάτων μόνο αλλά η θεραπεία της ψυχικής τους
σύγκρουσης, η αντιμετώπιση της βαθιάς αιτίας της ασθένειας, η οποία και
θα επέφερε την εξαφάνιση των συμπτωμάτων. Πρόκειται δηλαδή για την
γνωστή σήμερα μέθοδο της ομοιοπαθητική και της ολιστικής ιατρικής, η
οποία αντιμετωπίζει τον ανθρώπινο οργανισμό ως σύνολο το οποίο νοσεί και
επιδιώκει να καταπολεμήσει το αίτιο και όχι μόνο την εξωτερική του
εκδήλωση που είναι το σύμπτωμα. Η πρακτική θεραπευτική μέθοδος του
Μελάμποδα περιελάμβανε καθαρμούς, βοτανοθεραπεία και ψυχοθεραπεία.
Συγκεκριμένα:
1) Αυτός χρησιμοποίησε τους πιο εύρωστους νέους, οι οποίοι κατεδίωξαν τα
κορίτσια και τις ανάγκασε να φτάσουν μέχρι το μικρό υψίπεδο των Λουσών,
στο σημείο που σήμερα βρίσκεται το Ιερό της Αρτέμιδος,
2) Με τα νερά των πηγών που υπήρχαν εκεί τις υπέβαλε σε καθαρμούς,
3) Σύμφωνα με τον Διοσκουρίδη και τον Θεόφραστο, που θεωρείται πατέρας
της βοτανικής αλλά και τους ειδικούς μελετητές, τους χορήγησε τα φυτά
μέλανα ελλέβορο και κώνιο, το οποίο υπήρχε άφθονο στην περιοχή αυτή και
4) Κυρίως όμως με επίμονες συζητήσεις μαζί τους (αναλυτική ψυχοθεραπεία),
σε αυτόν το χώρο που διακρίνεται για το ελαφρό κλίμα, την καθαρή
ατμόσφαιρα και την ιδιαίτερα ευεργετική επίδρασή του, στην χαλάρωση της
ψυχής του ανθρώπου κατάφερε να τις θεραπεύσει εντελώς.
Προς τιμή της θεάς Αρτέμιδας και του Μελάμποδα ετελούντο στους αρχαίους
Λουσούς τα ΗΜΕΡΑΣΙΑ. Δηλαδή η γιορτή αυτή ήταν αφιερωμένη κυρίως στην
Άρτεμη που ημερεύει τους ανθρώπους και προκαλεί πνευματική, σωματική και
ψυχική ευεξία.
Κατά συνέπεια το Ιερό της Αρτέμιδος σε συνδυασμό με την προσωπικότητα
του Μελάμποδα αναδεικνύει την περιοχή μας ως λίκνο και κοιτίδα της
ψυχιατρικής επιστήμης, με την ευρεία έννοια του όρου, αλλά παράλληλα
προσδιορίζει εθνολογικά και τις μετακινήσεις των αρχαίων πληθυσμών σε
αυτήν. Το σημαντικό στοιχείο είναι ότι στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει
μόνο προφορικός μύθος και οι γραπτές μαρτυρίες των αρχαίων και κλασικών
συγγραφέων για την δραστηριότητα του Μελάμποδα ως ψυχιάτρου, αλλά και το
ζωντανό μνημείο αυτής της δραστηριότητάς του που είναι τα ερείπια του
αρχαίου ναού.
Πιστεύω λοιπόν ότι η σημερινή εκδήλωση αποτελεί μια χρυσή ευκαιρία για
την έναρξη μιας προσπάθειας που θα στοχεύει στην τουριστική προβολή και
αξιοποίηση του Ιερού της Αρτέμιδας. Η προσπάθεια αυτή μπορεί να αρχίσει
με τη διοργάνωση ενός συνεδρίου Πανευρωπαϊκής ή και διεθνούς εμβέλειας
που θα έχει σαν θεματική την έρευνα τόσο της ιατρικής-ψυχιατρικής
πλευράς της προσωπικότητας του Μελάμποδα όσο και την αρχαιολογική αξία
του Ιερού της Αρτέμιδος Ημέρας και της λατρείας που συνδέεται με αυτήν.
Πόσοι ψυχίατροι και γιατροί γενικότερα σε ολόκληρο τον κόσμο δεν θα
επιθυμούσαν να επισκεφτούν τον γενέθλιο τόπο της επιστήμης τους και να
ταξιδέψουν για το σκοπό αυτό μέχρι εδώ
